Charakterystyka
Arcydzięgiel, zwany inaczej dzięgiel lekarski, anielskie ziele, angelika lub litwor, należy do rodziny baldaszkowatych. Można go spotkać dziko rosnącym w Europie i Azji, ale jest także uprawiany. W Polsce najczęściej można go spotkać w Karpatach i Sudetach. Należy pamiętać, że w naszym kraju objęty jest ścisłą ochroną.
Litwor jest dużą, bujną rośliną dwuletnią, dorastająca nawet do 3 metrów wysokości. Łodyga rośliny jest gruba i pusta w środku, a drobne, żółtozielone kwiaty tworzą kuliste baldachy. Kwitnie od maja do lipca, wydzielając przy tym intensywny zapach. Surowcem leczniczym jest cała roślina, ale najcenniejsze są korzenie, które należy zbierać jesienią.
Właściwości lecznicze
Spośród innych ziół arcydzięgiel wyróżnia się bogatym składem, przez co zaliczany jest do najcenniejszych roślin leczniczych. Korzenie zawierają olejek lotny, kwasy organiczne, fitosterole, flawonoidy, sole mineralne i witaminy z grupy B. Działają podobnie jak waleriana, która uspokaja i zmniejsza napięcie nerwowe.
Arcydzięgiel ceniony jest przede wszystkim dlatego, że:
Obecnie arcydzięgiel używany jest jako środek łagodzący zaburzenia trawienne. Olejki eteryczne w nim zawarte mogą być pomocne w leczeniu dolegliwości przewodu pokarmowego związanych ze stresem. Garbniki pobudzają apetyt, a kumaryny działają przeciwzapalnie i rozkurczowo. Arcydzięgiel zalecany jest także przy przeziębieniach i infekcjach dróg oddechowych, działa bowiem napotnie i wykrztuśnie. Olejek z arcydzięgla łagodzi nerwobóle, bóle reumatyczne i mięśniowe. Jest również polecany do pielęgnacji przetłuszczających się włosów i przy tłustym łupieżu.
Przeciwwskazania
Kobiety w ciąży powinny unikać stosowania arcydzięgla, ponieważ może on mieć działanie poronne. Przeciwwskazaniem jest także choroba wrzodowa i ostry nieżyt żołądka lub jelit. Uwaga! Zażywając preparaty z arcydzięglem niewskazana jest nadmierna ekspozycja na promienie słoneczne. Niektóre jego składniki powodują nadwrażliwość skóry na światło (działanie fotouczulające).
W kuchni
Choć arcydzięgiel jest wykorzystywany głównie jako roślina lecznicza, znalazł również zastosowanie w kuchni. Z młodych łodyg, ściętych przed kwitnieniem rośliny, przygotowuje się konfiturę (anżelika). Aromatyczne, usmażone łodygi dodaje się do keksów, pierników i do dekoracji tortów. Niegdyś jego liście dodawano także do zup, sosów i sałatek.
Arcydzięgiel ma intensywny, słodko-korzenny smak i przyjemny aromat przypominający anyż. Z korzenia można zrobić nalewki i likiery ziołowe (najsłynniejsze to benedyktynka i dzięgielówka). Litwor nadaje im korzenny zapach i lekko gorzkawy smak. Wyciąg z arcydzięgla to także jeden ze składników Becherovki – ziołowej wódki z Czech.
Zdjęcie: istockphoto.com © alexander mychko
